มนุษย์คือใคร? ค้นหาคำตอบจากศาสนาเชน โดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. สมบูรณ์ วัฒนะ

ศาสนาเชนเกิดร่วมสมัยกับการเกิดขึ้นของพุทธศาสนาในอินเดียเมื่อ 2600 กว่าปีมาแล้ว ศาสนาเชน ถือกำเนิดก่อนคริสตกาลราว 600 ปี ร่วมสมัยกับพุทธศาสนา ศาสดาหรือผู้ให้กำเนิดศาสนาเชนคือพระมหาวีระ ผู้มีพระประวัติคล้ายคลึงกับพระพุทธเจ้าอย่างมาก จนบางครั้งหลายคนถึงกับหลงเข้าใจผิดคิดว่า ทั้งสองพระองค์เป็นบุคคลคนเดียวกัน
ศาสนาเชนเชื่อว่ามีชีวะหรือวิญญาณหรืออัตตา ถือว่าทุกสิ่งมีชีวะ (วิญญาณ) สอนเน้นหนักในการบำเพ็ญทุกกิริยาหมายถึงการทรมานร่างกายให้ลำบากเพื่อความหลุดพ้นจากสังสารวัฏ ศาสนาเชน สอนว่า สรรพสิ่งในจักรวาลนี้มีอยู่มากมายนับไม่ถ้วน สามารถแบ่งเป็นสองประเภท คือ ชีวะ กับ อชีวะ
สรรพสิ่งจึงเกิดจากการผสมของชีวะ (จิต) กับ อชีวะ (วัตถุ) แม้แต่หินก็จัดเป็นชีวะ (มีชีวิต) เพราะอย่างน้อยก็มีกายินทรีย์ (ตรงนี้ต่างจากพุทธและฮินดูสำนักอื่นๆ) สำหรับสิ่งที่เป็นอชีวะ ได้แก่ ปุทคละ กาล อวกาศ ธรรม (การเคลื่อนไหว) อธรรม (การไม่เคลื่อนไหว) ห้าอย่างนี้เท่านั้น นอกนั้นจัดเป็นชีวะทั้งหมด
ศาสนาเชนสอนว่า มนุษย์ คือองค์ประกอบ 2 ส่วน ได้แก่ ปุทคละ และ ชีวะ แต่มนุษย์ที่แท้จริง คือชีวะซึ่งหมายถึงสิ่งที่รับรู้ได้ เป็นนิรันดร ชีวะนี้สามารถปรับสภาพได้ตามร่างกายที่มันเข้าไปอาศัยอยู่ ส่วนร่างกายของมนุษย์เกิดจากการผสมกันของอณู ที่มีอยู่มากมายเหมือนกัน อณูเหล่านี้จัดเป็นวัตถุ (ศัพท์สันสกฤตเรียกว่า ปุทคละ) และเป็นอชีวะ (คือไม่มีชีวิต) สิ่งที่เรียกว่า “ชีวะ” นี้มีอยู่คงที่ ไม่สามารถสร้างหรือทำลายได้ ชีวะนี้ไม่ได้มีเพียงในคนหรือสัตว์เท่านั้น แต่ยังหมายรวมถึงพืช จุลินทรีย์ แมลง หรือแม้แต่ธาตุดิน น้ำ ลม และไฟ ชีวะแต่ละชีวะจะพึ่งพาตนเอง ไม่สามารถพึ่งพากันได้ อีกทั้งยังจะต้องรับผิดชอบต่อสิ่งที่ตนกระทำไว้
ศาสนาเชนเชื่อในเรื่องการเวียนว่ายตายเกิดหรือสังสารวัฏ คล้ายพระพุทธศาสนา เมื่อมนุษย์ประพฤติดีก็จะได้รับบุญ ให้ไปเกิดบนสรวงสวรรค์ ในขณะที่คนประพฤติชั่วจะเป็นบาป และไปลงนรก หรือกลับชาติไปเกิดเป็นสิ่งมีชีวิตที่ต่ำต้อยกว่าเดิม และหากลบล้างกรรมหมดก็จะหลุดพ้นจากวงจรนี้ ไม่มาเกิดอีก หรือบรรลุเกวลญาณและได้กลายเป็นพระเจ้า หรือ ชินะ สถิตอยู่เหนือโลกอย่างถาวร ในดินแดนสิทธศิลา