พระธรรมโลก (Dhammaloka) พระชาวตะวันตกรูปแรกที่โลกลืม โดย อ.ดร.พิบูลย์ ชุมพลไพศาล

เมื่อกล่าวถึงชาวตะวันตกคนแรกๆ ที่อุปสมบทเป็นพระภิกษุในพระพุทธศาสนานั้น นักวิชาการส่วนใหญ่มักกล่าวถึงพระภิกษุชาวอังกฤษสองรูป ได้แก่ ท่านกอร์ดอน ดักลาส (Gordon Douglas) มีนามฉายาว่า อโศกะ อุปสมบทที่เมืองโคลัมโบ ประเทศศรีลังกา เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๔๒ และท่านชาลส์ เฮนรี อัลลัน เบนเนตต์ (Charles Henry Allan Bennett) มีนามฉายาว่า อานันทะ เมตเตยยะ อุปสมบทเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๔๕ ที่เมืองโคลัมโบเช่นเดียวกัน ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการนำพุทธศาสนาจากประเทศพม่าไปเผยแผ่ในโลกตะวันตก
.
อย่างไรก็ตาม ตามหลักฐานเอกสารที่ค้นพบช่วงสิบกว่าปีที่ผ่านมา พบว่า พระภิกษุชาวตะวันตกรูปแรกที่อุปสมบทในพระพุทธศาสนาเถรวาท จริงๆ แล้ว น่าจะเป็น พระธรรมโลก (Dhammaloka) หรือ ธัมมะโลกะ โดยมีชื่อเดิมว่า ลอร์เรนซ์ คาร์โรล (Laurence Carroll) กำเนิดที่กรุงดับบลิน ประเทศไอร์แลนด์ ปีพ.ศ. ๒๓๙๙ ท่านเคยทำงานเป็นกะลาสีเรือ เป็นกรรมกรชนชั้นแรงงาน ที่เดินทางจากประเทศไอร์แลนด์ไปประเทศสหรัฐอเมริกา ก่อนจะมาที่ประเทศพม่า และอุปสมบทเป็นพระภิกษุ ก่อนปีพ.ศ.๒๔๔๒
.
ท่านธรรมโลกเดินทางและใช้ชีวิตในหลายประเทศแถบเอเซีย และออสเตรเลีย โดย
ทำกิจกรรมสำคัญหลายอย่าง เช่น สอนภาษาอังกฤษและพุทธศาสนา, ร่วมจัดตั้งองค์กรเครือข่ายสนับสนุนพุทธศาสนาในประเทศต่างๆ และสนับสนุนวัฒนธรรมคนท้องถิ่น โดยเฉพาะชนกลุ่มน้อยที่อยู่ในประเทศต่างๆ เป็นต้น แต่ทว่ากิจกรรมต่างๆ ดังกล่าวถูกมองว่าเป็นการต่อต้านการล่าอาณานิคม ท้าทายอำนาจทางการเมืองของประเทศอังกฤษ ที่เป็นมหาอำนาจในยุคนั้น และท้าทายอำนาจทางศาสนาของคริสตจักรที่มาเผยแผ่ศาสนาในเอเซีย
.
ท่านธรรมโลกเป็นพระสอนหนังสือให้ชาวทวายที่วัด เมืองย่างกุ้ง ประเทศพม่า และได้เดินทางไปประเทศสิงคโปร์ก่อนมาประเทศไทยในปีพ.ศ. ๒๔๔๖ โดยมีบทบาทสำคัญ ในการบุกเบิกตั้งโรงเรียนสอนภาษาอังกฤษที่วัดบ้านทวาย หรือวัดดอนทวาย (วัดบรมสถล) ซึ่งปัจจุบัน อยู่ในบริเวณย่านยานนาวา กรุงเทพ บริเวณดังกล่าวมีชาวทวาย ที่อพยพมาจากประเทศพม่า อาศัยอยู่จำนวนมาก และเป็นที่อยู่ของชนกลุ่มน้อยอื่นๆ ด้วย เช่น ชาวจีน ชาวมอญ ชาวลาว ชาวไทใหญ่ และชาวพม่า จากหลักฐานทางเอกสาร ท่านธรรมโลกอยู่เมืองไทยไม่ถึงสองปีแล้วจึงเดินทางออกจากไทยไป โดยกลับมาที่ไทยอีกครั้งในปีพ.ศ. ๒๔๕๗ ตามมาด้วยรายงานข่าวการเสียชีวิตของท่าน ซึ่งไม่น่าใช่ข่าวจริง และหลังจากนั้นท่านก็สูญหายไป
.
ท่านธรรมโลก พระภิกษุชาวตะวันตกรูปแรก ถือเป็นบุคคลที่โลกลืม ท่านหายไปจากหน้าประวัติศาสตร์ ทั้งที่ในช่วงปีพ.ศ. ๒๔๔๐ – ๒๔๕๗ มีหนังสือพิมพ์หลายฉบับออกข่าวเกี่ยวกับท่านธรรมโลก แต่ปัจจุบันหน้าประวัติศาสตร์กลับมีแต่เรื่องราวของพระภิกษุชาวตะวันตกรูปอื่น

เอกสารอ้างอิง
Bocking, B., Choompolpaisal, P., Cox, L., Turner, A. 2016. A Buddhist Crossroads: Pioneer Western Buddhists and Asian Networks 1860-1960. Routledge.
Choompolpaisal, Phibul. 2013. “Tai-Burmese-Lao Buddhisms in the ‘modernizing’ of Ban Thawai (Bangkok): the dynamic interaction between ethnic minority religion and British–Siamese centralization in the late nineteenth/early twentieth centuries” Contemporary Buddhism. 14 (1): 94-115.
Turner, A., Cox, L. and Bocking, B. 2020. The Irish Buddhist: the Forgotten Monk who Faced Down the British Empire. Oxford University Press.